Yaptırım (müeyyide), toplumsal hayatı düzenleyen kurallara uyulmadığında karşılaşılan tepkidir. Hukuk kurallarına uyulmadığı takdirde devlet tarafından yaptırım yani müeyyide uygulanır. Yaptırım türleri maddi müeyyide ve manevi müeyyide olarak ikiye ayrılmaktadır. Kpss vatandaşlık konuları içinde yer alan bu konu birçok kavramı da beraberinde getirmektedir.
Yaptırım Türleri
1) Maddi Müeyyide: Hukuk kurallarına uyulmadığında devlet tarafından uygulanan kamu gücünü belirtmektedir.
a) Ceza: Yasayı çiğneyen kişiye, yöntemine göre mahkemelerce uygulanan yaptırımdır. Bir diğer deyişle, Türk Ceza Kanunu’nun ihlali sonucu karşılaşılan yaptırım türüdür. Kpss açısından önemli olan ceza kavramının da türleri bulunmaktadır.
- Ölüm Cezası: Ölüm cezasının alanı 2002 yılında ”savaş, savaş tehdidi ve terör suçları” olarak daraltılmıştır. 2004 yılında imzalanan ”ölüm cezasının her koşulda kaldırılmasına ilişkin 13 no’lu protokol” , 2006 yılında onaylanma işlemleri tamamlanmış ve yürürlüğe konulmuştur.
- Hapis Cezası: Ömür boyu hapis cezası (müebbet) ve süreli hapis cezası şu anda ülkemizde uygulanan hapis cezalarıdır.
- Disiplin Cezası: Belirli statüdeki kişilerin çarptırılabileceği ceza türüdür. ( Öğretmen, öğrenci, memur vs.) Disiplin cezaları uyarma, kınama, aylıktan kesme, kademe ilerlemesinin durdurulması ve devlet memurluğundan çıkarma gibi cezalardan oluşur.
- Kamu Haklarından Men Cezası: Memur olamama, seçme ve seçilme hakkını kullanamama gibi yaptırım türleridir.
- Adli Para Cezası
b) Cebri İcra: Maddi yaptırım türleri içinde bulunan cebri icra, kişilerin yapmakla yükümlü olduğu durumlarda, davranışlarını yerine getirmediyse bu davranışın kamu gücü uygulanarak zorla yerine getirilmesidir. Başka bir deyişle cebri icra, bir borç ilişkisinde borcunu rızası ile yerine getirmeyen borçlunun, devlet gücü aracılığıyla bu borcunun zorla yerine getirilmesini sağlayan bir yaptırım çeşididir.
c) Tazminat: Hukuka aykırı olarak, başkalarına verilen zararın ödetilmesi biçimindeki yaptırım türüdür. Bir kimsenin hukuka aykırılık teşkil eden kusurlu bir davranışı sonucu başkasına zarar verdiyse, zararı veren kişiye ödettirilmesi durumudur. Tazminat türleri de kendi içinde ikiye ayrılır.
- Maddi Tazminat: Mal varlığına yönelik olarak parasal açıdan zarar vermektir. Mutlak olarak zarar para ile giderilmektedir.
- Manevi Tazminat: Kişilik hakları, vücut bütünlüğü gibi para ile ölçülemeyen değerlere verilen zarardır. Bu zarar para ile giderilebileceği gibi her zaman para da olmayabilir. (Özür, tekzip vs.)
d) İptal: Hukuk kurallarına aykırı bir biçimde yapılmış olan idari işlemin ortadan kaldırılmasıdır. Aykırı olan idari işlemin geçersizliği mahkeme tarafından tespit edilir ve ortadan kaldırılır.
d) Hükümsüzlük: Hukuka ters bir şekilde yapılan işlemin kanunun öngördüğü şekilde yapılmaması sonucu veya kanuna aykırı olarak yapılması sonucu hukuki işlem yetkisinin doğmamasıdır. Hukuki işlemleri, hukukun aradığı şekilde yapmalıyız. Aksi durumlarda hükümsüzlük ortaya çıkar. Yapılan bu işlem sonuç doğurmaz, sakattır. Hükümsüzlük türleri üçe ayrılmaktadır.
- Yokluk: Hukuki işlemin hiç oluşmaması halidir. Yani hukuksal işlemin kurucu unsuru eksiktir.
!İmam nikahı, imzasız senet vs yokluk kavramına örnektir.
- Butlan: Kpss genel kültür vatandaşlık konuları içinde karıştırılan kavramlardan birisi olan butlan, yapılan hukuksal işlemin kurucu unsurları yapılmış olsa da, içeriğinde yani konusunda hukuka aykırılık olması durumudur. Yani hukuken işlem var, doğmuştur ama sakattır.
- Mutlak Butlan: Akıl hastası bir kimsenin evlenmesi.
- Nispi Butlan: Sarhoşluk anında evlenilmesi.
- Tek Taraflı Bağlamazlık: Yapılan hukuki işlemin taraflardan birisi için geçerli olmaması halidir.
2) Manevi Müeyyide: Yaptırım türleri içinde bir diğer müeyyide türü de manevi müeyyidedir. Manevi müeyyide türleri ayıplanma, kınama, günahkar sayılma şeklindedir. Din, görgü ve ahlak kurallarına uyulmadığında uygulanan yaptırım türüdür.
Yaptırım (Müeyyide) Unsurları
- Müeyyide hukuk kuralının ihlaline tepki olarak gösterilir.
- Müeyyidenin özünde cebir yani zorlama vardır.
- Cebir sadece hukuk düzeni tarafından öngörülür.
Kpss genel kültür vatandaşlık dersine ait Yaptırım (Müeyyide) konusu tamamlanmıştır. Bir sonraki kpss vatandaşlık konusu Hak Kavramı olacaktır.
**Yaptırım Türleri (Müeyyide Türleri)**
**Giriş**
Yaptırımlar, bir kişi veya kuruluşun belirli bir eylemi gerçekleştirmesi veya gerçekleştirmemesi için uygulanan cezalardır. Yaptırımlar, belirli bir davranışın teşvik edilmesi veya engellenmesi amacıyla kullanılabilir. Bu açıklamada, yaptırım türlerine ve bunların önemli detaylarına odaklanacağız.
**1. Hapishane Cezası**
Hapishane cezası, suçlu olan bir kişinin belirli bir süre boyunca hapis cezasına çarptırılmasıdır. Bu yaptırım, ağır suçlar işleyen kişiler için sıklıkla kullanılır ve suçun ciddiyetine bağlı olarak ceza süresi değişebilir. Örneğin, cinayet gibi ciddi bir suç işleyen bir kişi ömür boyu hapis cezasına çarptırılabilir.
**2. Para Cezası**
Para cezası, suç işleyen kişinin belirli bir miktar para ödemek zorunda kalmasıdır. Bu yaptırım, daha hafif suçlar için sıklıkla kullanılır ve suçun ciddiyetine bağlı olarak miktar değişebilir. Örneğin, trafik kurallarını ihlal eden bir sürücü, belirli bir para cezası ödemek zorunda kalabilir.
**3. Sosyal Hizmet Cezası**
Sosyal hizmet cezası, suçlu olan kişinin belirli bir süre boyunca topluma hizmet etmek zorunda kalmasıdır. Bu yaptırım, hafif suçlar için uygun olabilir ve suçun doğasına ve yerine göre değişebilir. Örneğin, sokak temizliği, çöp toplama veya kamu hizmetlerine yardım gibi topluma fayda sağlayan görevler, sosyal hizmet cezasının bir parçası olabilir.
**4. Koşullu Salıverme**
Koşullu salıverme, suçlu olan kişinin belirli bir süre hapiste kalmasının ardından belirli şartları karşılaması durumunda serbest bırakılmasıdır. Bu şartlar, suçlu kişinin iyi bir şekilde davranması, suç işlememesi veya belirli bir süre gözetim altında kalması gibi şeyler olabilir. Koşullu salıverme, suçlu kişinin tekrar topluma uyum sağlamasına yardımcı olabilir.
**Sonuç**
Yaptırım türleri, suçlu olan kişilerin davranışlarını düzeltmek, toplumun güvenliğini sağlamak ve suçun tekrarlanma olasılığını azaltmak için kullanılan ceza yöntemleridir. Hapishane cezası, para cezası, sosyal hizmet cezası ve koşullu salıverme gibi farklı yaptırım türleri, suçluların suçlarından dolayı sorumluluklarını üstlenmelerini sağlayarak toplumumuzun düzenini korur.
Bu yaptırım türleri, suçu önlemek veya suçlulara caydırıcı bir etki yapmak için kullanılan önleyici yaptırımlar ve suçluların rehabilitasyonu için kullanılan iyileştirici yaptırımlar gibi farklı amaçlarla uygulanabilir.
