Türkiye’de Basınç ve Rüzgarlar konusu kpss coğrafya dersi iklim elemanlarının alt konularından biridir. İklim elemanlarının bir bölümü olan Türkiye’de Sıcaklık konusunu bir önceki konumuzda incelemiştik. Sıradaki konumuzda ise Türkiye’de Basınç ve Rüzgarlar bölümünde yer alan Türkiye’de etkili olan basınç merkezleri ile Türkiye’de etkili olan rüzgarlar başlıklarını inceleyeceğiz.
Türkiye’de Basınç ve Rüzgarlar
Atmosferi meydana getiren çeşitli gazların yeryüzüne yaptığı etkiye, kuvvete hava basıncı denir. Bu basıncı etkileyen faktörler şunlardır:
Sıcaklık: Basınçla ters orantılıdır.
Yükselti: Basınçla ters orantılıdır.
Yerçekimi: Basınçla doğru orantılıdır.
Yoğunluk: Basınçla doğru orantılıdır.
Isınma ve soğumaya bağlı olarak ortaya çıkan basınçlara termik basınç, dünyanın hareketi ile oluşan basınçalara ise dinamik basınç denir.
Türkiye’de Basınç ve Rüzgarlar konusunu dikkat edilmesi gereken önemli konularımızdandır.
Ülkemiz farklı basınç merkezlerinin etkisi altına girer. Bunlar;
a. Sibirya Yüksek Basıncı: Ülkemize kuzeydoğudan gelen bu basınç kış aylarında etkili olur. Sıcaklığı düşürür, kışların sert ve ayazlı geçmesi bu basınca bağlıdır. Termik kökenli bir basınçtır. Bu basınç etkili olduğunda ülkemizde kış çok soğuk ve kar yağışlı geçer.
b. Asor Yüksek Basıncı: Ülkemize genellikle güneybatıdan gelen dinamik kökenli basınçtır. Özellikle etkisi Güneydoğu Anadolu bölgesinde yaz aylarında yüksek sıcaklıkların yaşanması ile görülür. Yazların kurak geçmesine yol açar.
c. Basra Alçak Basıncı: Güneydoğu yönünde etkili olan bu basınç sıcaklıkları arttıran termik kökenli bir basınçtır. Genellikle sıcaklığı arttırır ve nem açığı oluşturur.
d. İzlanda Alçak Basıncı: Sürekli etkili olan bir basınçtır fakat etkisi kış aylarında daha fazla görülür.Ülkemize Kuzeybatıdan gelir ve kışların yağışlı, ılık geçmesine neden olur.
Yeryüzünde basınç fakının olduğu yerlerde oluşan yatay hava akımına ise rüzgar denir. Ülkemizi etkileyen rüzgarlar;
Poyraz: Kuzeydoğudan esen rüzgardır. Karadeniz ve Marmara’da etkilidir.
Yıldız: Kuzeyden esen rüzgardır ve genellikle fırtınaya yol açar. Karadeniz ve Marmara’da etkilidir.
Karayel: Kuzeybatıdan esen rüzgardır.
Lodos: Güneybatıdan esen rüzgardır, Akdeniz, Ege ve Marmara’da etkilidir. Sıcak ve ılık olması sebebiyle kışın kar erimelerine neden olur.
Kıble: Güneyden eser ve Akdeniz kıyılarında yağışa neden olur.
Keşişleme (Samyeli) : Güneydoğudan esen sıcak ve kurak rüzgardır. Kurutucu etkisiyle nem açığını arttırır.
Türkiye’de Basınç ve Rüzgarlar konumuza ek olarak ülkemizde görülen diğer rüzgar çeşitlerini de inceleyelim. Enlem etkisi ile oluşan rüzgarlardan başka ülkemizde deniz – kara ve vadi – dağ arasında oluşan meltem rüzgarları, imbat adı verilen deniz meltemleri görülür.
Yer şekli engeline bağlı olarak ortaya çıkan rüzgarlara ise föhn rüzgarları denir. Bu rüzgar kurutucu etki yapar, nem açığı etkisi oluşturur, karların erimesine yol açar. Föhn ülkemizde Rize ve çevresinde etkili olmaktadır. Bu rüzgar sayesinde Karadeniz’de turunçgil tarımı yapılabilmektedir.
Kpss genel kültür coğrafya dersine ait Türkiye’de Basınç ve Rüzgarlar konusunu işledik. Bir sonraki kpss coğrafya dersi konumuz Türkiye’de Nemlilik ve Yağış olacaktır.
Basınç, atmosferdeki hava moleküllerinin yüzeye veya objelere uyguladığı kuvvettir. Basınç, yüksekten alçak basınç bölgeleri arasındaki farklar nedeniyle oluşur. Yüksek basınçlı bölgelerde havanın yükselmesi ve soğuması, alçak basınçlı bölgelerde ise havanın düşmesi ve ısınması gerçekleşir. Bu durumda, yüksek basınçlı bölgelerde hava dışarıya doğru yayılırken, alçak basınçlı bölgelerde ise hava içeriye doğru hızla hareket eder.
Rüzgarlar ise, yüksek basınçlı bölgelerden alçak basınçlı bölgelere doğru oluşan hava hareketleridir. Rüzgarlar, hava basıncındaki ve sıcaklığındaki farklardan kaynaklanır. Yani, yüksek basınçlı bölgelerden alçak basınçlı bölgelere doğru hava akışı gerçekleşir. Rüzgarın hızı, basınçtaki değişim oranına bağlıdır. Yoğunluk farklılıkları da rüzgar hızını etkiler. Ayrıca, Dünya’nın dönme hareketi de rüzgarların yönünü ve hızını etkiler.
Türkiye, genellikle Batı Akdeniz’den esen rüzgarlara sahiptir. Kuzeyden esen poyraz rüzgarı kış mevsiminde etkili olurken, güneyden esen lodos rüzgarı ise yaz mevsiminde etkilidir. Doğu bölgelerinde ise kuzey rüzgarları daha çok hissedilir. Özellikle sahil bölgelerinde rüzgarlar önemlidir, çünkü turizm ve su sporları gibi aktiviteler bu rüzgarlara bağlı olarak gerçekleşir.
Başlıklar:
1. Basınç
Basınç, havanın yüzeye veya objelere uyguladığı kuvvettir.
2. Rüzgarlar
Rüzgarlar, yüksek basınçlı bölgelerden alçak basınçlı bölgelere doğru olan hava hareketleridir.
Önemli yerler:
1. Batı Akdeniz
– Burada genellikle Batı Akdeniz’den esen rüzgarlar etkilidir.
– Turizm ve su sporları açısından önemlidir.
2. Doğu bölgeleri
– Doğu bölgelerinde kuzey rüzgarları daha sık hissedilir.
Tablolar:
(Benzersiz örneklerle değiştirilecek)
———
| İl | Rüzgar |
|—–|——–|
| Ankara | Poyraz |
| İstanbul | Lodos |
———
Bu tabloda, farklı illerin hangi rüzgarlara maruz kaldığı belirtilmiştir.
