Temel Hukuk Bilgileri konusuna hukuk kelimesinin anlamı ile başlayalım. Hukuk kelimesi Arapça ”hak” kelimesinin çoğuludur. Peki hukuk neden vardır? Toplumsal hayatın sürebilmesi içi gerekli olan düzen için hukukun var olması gerekmektedir. Bunlarına başında da sosyal hayatı düzenleyen kurallar gelmektedir. Biz bunlara Toplumsal Düzen Kuralları diyoruz.
TOPLUMSAL DÜZEN KURALLARI
* Hukuk Kuralları: Bireylerin birbirleriyle ve devletle olan ilişkilerini düzenleyen kuralladır. Hukuk kurallarına uyulmadığı takdirde maddi müeyyide yani devlet tarafından uygulanan bir kamu gücü karşımıza çıkar.
* Din kuralları: Tanrı tarafından konulduğuna inanılan ve insan davranışlarını düzenleyen emir ve yasaklardır.
* Ahlak Kuralları: Kişinin kendi vicdanı tarafından konulan ve kendi davranışlarını düzenleyen, vicdan azabı ile cezalandırılması mümkün olan emir ve yasaklardır. Subjektif Ahlak kuralları kişinin kendisine olan davranışlarını, Objektif Ahlak kuralları da kişinin başkalarına karşı davranışlarını düzenler.
* Görgü Kuralları: Toplum içindeki davranışları düzenleyen kurallardır.
Din, Ahlak ve Görü Kurallarına uyulmadığı takdirde manevi müeyyide yani toplum tarafından uygulanan yaptırımlar karşımıza çıkar.
Dikkat: Görenekler ile örf adetler aynı değildir. Görenekler her bölgeye göre değişiklik gösterebilir ( Her bölgenin ayrı bir kutlama, düğün şekli olabilir). Ancak örf ve adetler ülkenin her yerinde uygulanır ( Büyüklere saygı, yardım etmek gibi).
HUKUKUN ÇEŞİTLİ ANLAMLARI
* Pozitif Hukuk: Bir ülkede yürürlükte bulunan yazılı ve yazısız kuralların tümüne denir.
* Mevzu Hukuk (Mevzuat): Bir ülkede yürürlükte bulunan sadece yazılı kuralların tümüdür. Yetkili makamlarca konulmuştur.
* İdeal ( Doğal-Tabii) Hukuk: Olması istenen veya olması gereken hukuktur.
* Tarihi Hukuk: Şu an yürürlükte olmayan ve geçmişte kullanılmış hukuk türüdür.
HUKUKUN KAYNAKLARI
1) Yazılı Kaynaklar: Hakimin bakmak zorunda olduğu kaynaklardır. Yetkili makamlarca konulmuş olan bu kaynaklar Türk Hukuku’nda Normal Hiyerarşisi başlığı altında toplanmaktadır .
Normlar Hiyerarşisi sırayla;
Anayasa
Kanun( Milletler arası antlaşmalar, Kanun hükmünde kararnameler ve meclis içtüzüğü de Kanunlara eş değerdedir)
Tüzük
Yönetmelik
Genelge
Yönerge
şeklinde gitmektedir. İleride bu başlıklara tek tek değineceğiz.
2) Yazısız Kaynaklar: Hakimin bakmak zorunda olduğu kaynaklardır. Sadece özel hukukta uygulanan bu hukuk kurallar örf ve adetlerdir.
Bir örf ve adetin hukuk kuralına dönüşmesi için şu 3 özelliği taşıması gerekir:
– Maddi Unsur: Sürekli ve tekrarlanma
– Manevi Unsur: Genel inanış
– Kanuni Unsur: Devlet desteği yani maddi yaptırım şartıdır.
3) Yardımcı Kaynaklar: Hakim bakmak zorunda değildir. Bunlar İçtihatlar (Yargısal Kararlar) ve Doktrinlerdir (Bilimsel Görüşler). İçtihatlar hakimi bağlayıcı nitelikte değildir ancak İçtihadı Birleştirme Kararları bağlayıcı olmaktadır.
Eğer yazılı ve yazısız kuralların hiçbirinde hüküm yoksa buna Hukuk Boşluğu denir. Sadece yazılı kural yoksa buna da Kanun Boşluğu denir. Kanun Boşluğu da 2’ye ayrılmaktadır. Bunlar:
* Kural İçi Boşluk: Kanun koyucunun bilerek ve isteyerek bıraktığı boşluktur. Hakime takdir yetkisini kullanması için bırakılmıştır.
* Kural Dışı Boşluk: Kanun koyucunun istemeden bıraktığı boşluktur. Gerçek (Açık) Boşluk kanunlarda somut olaya uygulanacak bir kuralın bulunmaması durumudur. Gerçek Olmayan (Örtülü-Zımni) Boşluk da kanunda o meselenin olup uygulanmasının tatmin edici olmamasıyla ortaya çıkan boşluktur.
Hukuk, toplumun düzenini sağlamak amacıyla oluşturulmuş, yaptırım gücüne sahip kurallar bütünüdür. Başlıca kaynakları anayasa, yasalar, yönetmelikler ve içtihatlar olan hukuk, düzenin korunmasını, adaletin sağlanmasını ve bireylerin hak ve özgürlüklerinin güvence altına alınmasını amaçlar.
*Anayasa:* Bir ülkenin temel yasasıdır. Devletin yapısını, yetkilerini, vatandaşların hak ve özgürlüklerini belirler. Anayasa, diğer yasa ve düzenlemeleri denetler ve anayasaya aykırı olanları iptal eder.
*Yasalar:* Kanunlar, hukukun ana kurallarını belirler. Yasalar, Meclis tarafından kabul edilir ve uygulama alanında rehberdir. Özel hukuk ve ceza hukuku olmak üzere ikiye ayrılır.
*Yönetmelikler:* Kanunlara dayanarak hazırlanan ve daha detaylı kurallar içeren düzenlemelerdir. Yönetmelikler, kamu kurumları tarafından hazırlanır ve uygulanması gerekmektedir.
*Içtihatlar:* Hukuk mahkemeleri tarafından verilen ve benzer durumlarda önceden verilen kararların bağlayıcı niteliğini taşıyan kararlardır. İçtihatlar, hukukun şekillenmesinde ve yorumlanmasında önemli bir kaynak niteliğindedir.
Hukuk, toplumun düzenli ve adil bir şekilde işlemesini sağlar. Hukuk düzenini sağlamak, adaleti temin etmek ve bireylerin haklarını korumak için önemlidir. Hukuka uyum, toplumsal barışın ve huzurun sağlanmasında önemli rol oynar.
Örneğin, bir kişinin mülkiyet hakkı hukuk tarafından koruma altına alınır. Eğer bir başkası bu hakkı ihlal ederse, mağdur bu hakka sahip çıkabilir ve hukuki yollardan haklarını arayabilir.
Başlıca hukuk dalları şunlardır:
1. Anayasa Hukuku
2. Ceza Hukuku
3. Medeni Hukuk
4. İdare Hukuku
5. Ticaret Hukuku
6. İş Hukuku
Hukuki kavramlar ve terimler tabloda belirtilmiştir:
| Hukuki Kavram | Açıklama |
|——————-|—————————————————————|
| Temyiz | Bir mahkemenin kararının daha üst bir mahkeme tarafından |
| | incelenmesi ve gerektiğinde değiştirilmesi |
| İkmâl | Eksik olan bir hususun tamamlanması |
| Müşterek | Birden fazla kişi tarafından ortaklaşa paylaşılan |
| | veya gerçekleştirilen |
| Tacir | Ticaret yapan, ticaretin unsuru oluşturan faaliyetlerde |
| | bulunan kişi |
| Kooperatif | Ortak dışı işletmelerde kar amacı gütmeksizin, ortakların |
| | ortak kullanımı veya yararını sağlamak amacıyla |
| | meydana getirilen birlik |
Hukuk, toplumun düzenini sağladığı gibi bireylerin haklarını ve sorumluluklarını da belirler. Hukukun oluşturduğu kurallara uyum sağlamak, toplum düzenine katkıda bulunmaktır. Hukuk, bireylerin haklarını korurken aynı zamanda toplumsal adaleti temin etmek amacıyla işler. Herkesin hukuktan eşit bir şekilde yararlanması sağlanırken, hukukun uygulanması ve denetimi önemlidir. Hukuk, toplum düzeninin sağlıklı bir şekilde işlemesi için hayati bir öneme sahiptir.
