İlk Türk Beylikleri Malazgirt Savaşı’ndan sonra Anadolu’da kurulmuştur. Bu konu aynı zamanda Türkiye Tarihi konusuna giriş niteliğindedir. Türklerin tarihi Oğuz Türklerinden Selçukluların Anadolu’yu fethiyle başlamıştır. Çağrı Bet Anadolu’ya yaptığı keşif akınları ile beraber Anadolu topraklarını tanıma imkanı bulmuştur. 1048 Pasinler Savaşı ve 1071 Malazgirt Savaşı ile Bizans’ın direnişi kırılarak Anadolu artık bir Türk yurdu olmaya başlamıştır.
Halen devam etmekte olan Türkiye Tarihi beş bölümden oluşmaktadır.
- İlk Anadolu Türk Beylikleri Dönemi
- Anadolu Selçuklu Devleti Dönemi
- Anadolu Türk Beylikleri Dönemi
- Osmanlı İmparatorluğu Dönemi
- Türkiye Cumhuriyeti Dönemi
Kpss tarih dersine Malazgirt Savaşı’ndan sonra Anadolu’da kurulan İlk Türk Beylikleri konusu ile devam edelim.
Anadolu’da Kurulan İlk Türk Beylikleri
- Saltukoğulları: Anadolu’da kurulan ilk Türk beyliği Saltukoğulları’dır. Erzurum ve çevresinde Ebu Kasım tarafından kurulan Saltukoğlu Beyliği, 1202 yılında Anadolu Sultanı Rükneddin Süleyman Şah tarafından yıkılmıştır.
- Mengücekoğulları: Mengücek Gazi tarafından Erzincan ve çevresinde kurulan Mengücekler, 1228 yılında 1. Aleaddin Keykubat tarafından yıkılmıştır.
- Danişmendoğulları: Sivası merkez olmak üzere Tokat, Amasya ve Kayseri civarını içine alarak kurulmuş olan Danişmendoğulları, Gazi Ahmet Bey tarafından kurulmuştur.Haçlı ordularına karşı büyük savaş veren Danişmendler, 1178 yılında 2. Kılıçarslan tarafından yıkılmıştır.
- Artukoğulları: Artuk Bey’in oğulları Sökmen ve İl Gazi tarafından kurulmuş olan Artuklular, 3 kola ayrılarak gelişmişlerdir.
- Hasankeyf Kolu: Eyyubiler tarafından 1232 yılında yıkılmıştır.
- Harput Kolu: Anadolu Selçukluları tarafından 1234 yılında yıkılmıştır.
- Mardin Kolu: Akkoyunlular tarafından 1409 yılında yıkılmıştır.
Kpss sorularında son zamanlarda sık çıkan beyliklerden biri olan Artukoğulları Beyliği Güneydoğu Anadolu Bölgesinde birçok köprü bırakmıştır.
- Malabadi Köprüsü
- Hasankeyf Köprüsü
- Haburman Köprüsü
- Deve Geçidi Köprüsü
- Dunaysu Köprüsü
- Amarçay Köprüsü
- Çaka Beyliği: Kpss tarih dersinde ilk Türk beylikleri içinde yer alan Çaka Beyliği, Çaka Bey tarafından İzmir yöresinde kurulmuştur. Çaka Beyliği Anadolu’da kurulan ilk denizci beylik olma özelliğini taşır. Çaka Bey de ilk Türk denizcisidir.
- Sökmenoğulları: Ahlat ve Van Gölü civarında kurulmuştur.
- Dilmaçoğulları: Bitlis.
- Çubukoğulları: Harput.
- Tanrıvermişoğulları: Efes.
- Yınaloğulları: Diyarbakır yöresinde kurulmuştur.
Kpss genel kültür tarih dersinde Türkiye Tarihi içinde Anadolu’da kurulan ilk Türk beylikleri bunlardır. Şimdi bu beyliklerin özelliklerine göz atalım.
İlk Türk Beylikleri Özellikleri
- İlk Türk beylikleri Malazgirt Savaşı’ndan sonra Anadolu’nun fethiyle görevlendirilen komutanlar tarafından kurulmuştur.
- Anadolu’nun Türkleşmesinde önemli bir yere sahiptirler.
- Türk İslam kültür ve medeniyetinin gelişimine katkıda bulunmuşlardır.
- Bizans ve haçlılara karşı başarılı bir şekilde mücadele etmişlerdir.
- İlk Türk Beylikleri, kurucularının ismi ile ortaya çıkmışlardır.
Kpss genel yetenek Tarih dersinde yer alan Türkiye Tarihine Giriş ve Anadolu’da Kurulan İlk Türk Beylikleri konusu tamamlanmıştır. Bir sonraki kpss tarih dersinin konusu Anadolu Selçuklu Devleti olacaktır.
İlk Türk Beylikleri, Türk milletinin tarih sahnesine çıktığı dönemde, Orta Asya’da kurulan ve Türk kültürünün gelişmesinde önemli bir rol oynayan siyasi birimlerdir. Bu beylikler arasında Selçuklu, Gazneli, Karahanlı, Mengücek, Saltuklu ve Artuklu gibi önemli yer tutan beylikler yer almaktadır.
Selçuklu Beyliği, Türk tarihinde büyük bir öneme sahip olan ve Anadolu’yu Türklerin yönetimine geçiren beyliktir. **Konya**, Selçuklu Beyliği’nin başkenti olarak bilinir.
Gazneliler, Türk kökenli bir Türk İslam devletidir ve 10. yüzyıl boyunca Hindistan ve İran’da egemenlik kurmuştur. **Gazne**, Gazneli Beyliği’nin başkenti konumundadır.
Karahanlılar, Türk tarihinin önemli beyliklerinden biridir ve Orta Asya’da egemenlik kurmuşlardır. **Samarkand** ve **Buhara**, Karahanlılar’ın en önemli şehirleri arasında yer alır.
Mengücek Beyliği, 12. yüzyılda Anadolu ve Doğu Anadolu’da hüküm sürmüş bir Türk beyliğidir. **Erzincan**, Mengücek Beyliği’nin başkenti olarak bilinir.
Saltuklu Beyliği, 11. yüzyılda Doğu Anadolu’da hüküm süren bir Türk beyliğidir. **Erzurum**, Saltuklu Beyliği’nin başkenti olarak önemli bir role sahiptir.
Artuklu Beyliği, 11. ve 12. yüzyıllarda Güneydoğu Anadolu’da egemenlik süren bir Türk beyliğidir. **Mardin** ve **Diyarbakır**, Artuklu Beyliği’nin önemli şehirleridir.
İlk Türk beylikleri arılarında Selçuklular, Gazneliler, Karahanlılar, Mengücekler, Saltukeliler ve Artukoğulları gibi birçok önemli beylik bulunmaktadır. Her bir beylik, Türk kültürünün gelişimine katkıda bulunmuş ve Türk tarihinde iz bırakmıştır.
