Gelişimi etkileyen faktörler kpss gelişim psikolojisi konuları içinde yer alan temel bilgilerden oluşmaktadır. Bir kişinin gelişimi, kalıtım ve çevre etkileşimi dahilinde gerçekleşmektedir. Burada bahsi geçen etkileşim de sürekli ve kalıcı özelliklerine sahiptir. Kalıtım, çevre ve zaman başlıklarını içine alan gelişimi etkileyen faktörler konusunu inceleyelim.
Gelişimi Etkileyen Faktörler
1) Kalıtım: Anne ve babadan bireye genetik yollarla geçen yetenek ve özelliklerin tümüne kalıtım denilmektedir. Kalıtım kişinin saç ya da göz rengi, boyu, zihinsel ve fiziksel yetenekleri, duygusal alanları ve fizyolojik yapısı gibi bir çok özelliği belirleyici temel faktördür.
Kpss gelişimi etkileyen faktörler içinde yer alan kalıtım eşey hücresi ile başlar. Annenin yumurta hücresi ile babanın sperm hücresinin eşey hücresi olarak birleşmesi sonucu zigot yani döllenmiş yumurta meydana gelmektedir. Yaşam bu zigot evresinde başlar. 23 kormozomdan oluşan eşey hücresinin sonuncu yani 23. hücresi cinsiyetle ilgilidir ve gonozom adını alır. Geride kalan diğer 22 koromozomun cinsiyetle alakası yoktur ve otonom adını alır.
Eşey hücrelerin birleşmesi sonucu ortaya 46 koromozom çıkar. Her bir kromozomda on binlerce gen bulunmaktadır. Bu genler de bireyin gelecekteki kalıtımsal özelliklerini programlar niteliktedir.
Kpss gelişimi etkileyen faktörler kalıtım başlığı alında önemli olan bir diğer başlık da genotip ve fenotip kavramlarıdır. Genotip anne ve babadan kalıtım yoluyla çocuğa geçen temel yapıtaşıdır. Genotip çevreden bağımsız olarak bireydeki kalıtımsal özelliklerin tümünü ifade eder. Fenotip ise, genotip ve çevresel etkenlerin bir araya gelmesiyle oluşan kavramdır.
Gelişimi etkileyen faktörler içinde yer alan kalıtım, organizmanın alt yapısını oluşturmaktadır. Bu bağlamda uzun boylu olan anne ve babadan, uzun boylu bir çocuk olması beklenir. Burada belirtilen boy da olabilir, zeka da olabilir, yetenek de olabilir.
Kalıtımsal özelliklerin bazıları baskın yani dominant, bazıları da çekinik yani resesif olabilmektedir. Baskın özellikler anne ya da babadan herhangi birine ait kalıtımsal özelliğin üste çıkması durumudur. Çekinik özelliğin gerçekleşmesi için de kalıtımsal özelliğin anne ve baba da benzer genler olması gereklidir.
Kahverengi göz, yüksek tansiyon => baskın özellik.
Sarı saç, mavi göz => çekinik özellik.
Testesteron olarak adlandırılan erkeklik hormonu ve östrojen olarak adlandırılan kadınlık hormonu hem erkek hem de kadınlarda bulunmaktadır. Fakat bunların oranları çok farklıdır. Şöyle ki, testesteron erkekler de yüksek kadınlarda düşük miktarda, östrojen ise kadınlar yüksek erkeklerde düşük miktarda görülmektedir. Bu hormonlar cinsiyet organlarının gelişimini ve ikincil cinsiyet karakterlerini belirlemektedir.
2) Çevre: Gelişimi etkileyen faktörler içinde yer alan çevre, bireyin doğuştan getirdiği özelliklerin ortaya çıkmasına olanak sağlayan ya da sınırlandıran faktörleri içermektedir. Kpss eğitim bilimleri gelişim psikolojisi için önemli bir yere sahip olan çevreyi 3 başlık altında inceleyebiliriz.
- Doğum Öncesi Çevre: Annenin aldığı ilaç, alkol, radyasyona maruz kalma, akraba evliliği gibi etkenler, gelişimi etkileyen faktörler içindeki doğum öncesi çevresel değişkenlerdir.
- Doğum Sırasında Çevre: Çocuğun oksijensiz kalması ya da doğum anında kordonun dolanması gibi çevresel değişkenlerdir.
- Doğum Sonrası Çevre: Ailenin ekonomik durumu, sosyal durumu, çocuklarına davranış tarzları, ailenin dağılması, çocuğun geçirdiği hastalıklar, çocukların doğuş sırası gibi binlerce değişkenden oluşan doğum sonrası çevre, gelişimi etkileyen faktörler içinde yer alır.
3) Zaman: Kpss gelişim psikolojisi içinde yer alan gelişimi etkileyen faktörler konusundaki son başlık da zaman başlığıdır.
- Kritik Dönem: Belirli bir kazanımın sağlanabilmesi için çevre etkisinin en yoğun olduğu zaman dilimine kritik dönem denilmektedir. Birey bazı gelişim dönemlerinde belirli kazanımlar için yüksek duyarlığa sahiptir. Bu dönemlerde uygun çevre koşulları sağlanırsa kazanım daha çabuk yönde gerçekleşir. Eğer bu dönemde uygun çevre koşulları sağlanmazsa, ilerde kazanım gerçekleşse bile istenildiği kadar etkili olamaz. Bu zaman aralıklarının tümüne kritik dönem adı verilmektedir.
- Tarihsel Zaman: Bireyin içinde yaşadığı zaman diliminde gerçekleşen önemli olayların, bireyin gelişim sürecindeki etkisidir. İnsanların davranışları ve ilgileri, savaş, teknoloji, moda, düşünce akımları gibi olgulara bağlı olarak değişebilir ve gelişebilir.
Kpss eğitim bilimleri gelişim psikolojisi dersine ait gelişimi etkileyen faktörler konusu tamamlanmıştır. Bir sonraki kpss gelişim psikolojisi konusu Gelişimin Temel İlkeleri olacaktır.
Gelişimi etkileyen faktörler, bireylerin büyüme ve değişimlerini etkileyen çeşitli etkenlerdir. Bu faktörler, kişinin genetik yapısı, çevresel etkiler ve kişisel deneyimleri içerir. Her bir faktör, bireyin gelişimi üzerinde farklı derecelerde etkiye sahiptir ve birbiriyle etkileşim halindedir.
Genetik faktörler, bireyin kalıtsal özelliklerini belirleyen DNA’sıyla ilgilidir. DNA, bireyin fiziksel özelliklerini ve genetik yatkınlıklarını belirler. Örneğin, bazı insanlar yüksek bir zekaya veya spor yeteneklerine daha yatkın olabilirler. Bu genetik faktörler, bireyin gelişiminin temel bir parçasıdır ve değiştirilemez.
Çevresel faktörler ise bireyin çevresindeki olaylar, deneyimler ve koşullar tarafından etkilenir. Örneğin, bir çocuğun büyüdüğü aile, sosyal ve ekonomik faktörler, çevresel faktörlerden bazılarıdır. Ailedeki ilişkiler, ebeveyn tutumu, fırsat eşitliği, eğitim ve sağlık hizmetleri gibi faktörler, bireyin gelişimini doğrudan etkiler. Aynı şekilde, okul, arkadaş çevresi, kültürel değerler ve toplumun normları da önemli çevresel faktörlerdir.
Kişisel deneyimler de bir bireyin gelişimini etkileyen faktörler arasındadır. Her birey, yaşamı boyunca farklı deneyimlere maruz kalır ve bu deneyimler onların algılamalarını, düşünce süreçlerini ve davranışlarını etkiler. Örneğin, bir bireyin çocuklukta yaşadığı travmatik bir olay, ileriki yaşamında duygusal, zihinsel ve sosyal olarak etkilenmesine neden olabilir. Kişisel deneyimler, bireyin kendini tanıma sürecinde önemli bir rol oynar ve gelişiminin şekillenmesinde katkıda bulunur.
Bu faktörler arasında etkileşim vardır; genetik faktörler çevresel faktörleri etkileyebilir ve çevresel faktörler de genetik faktörler üzerinde etkiye sahiptir. Örneğin, genetik yatkınlıklara sahip bir kişi, sağlıklı bir çevrede yetiştiğinde genetik yatkınlığının olumsuz etkilerini minimize edebilir.
Gelişimi etkileyen faktörlerin anlaşılması, bireylerin gelişim potansiyellerini tam olarak gerçekleştirmelerine yardımcı olur. Bu nedenle, ebeveynler, öğretmenler ve toplumun diğer bireyleri, bu faktörleri göz önünde bulundurarak bireylerin sağlıklı bir gelişim göstermeleri için uygun koşulları sağlamalıdır. Gelişimi etkileyen faktörlerin bilinçli bir şekilde yönetilmesi, bireylerin sağlıklı bir şekilde büyümelerini, potansiyellerini gerçekleştirmelerini ve olumlu bir yaşam sürdürmelerini sağlar.
Aşağıda bir örnek tablo bulunmaktadır, bu tablo genetik faktörlerin, çevresel faktörlerin ve kişisel deneyimlerin bireyin gelişimine olan etkilerini göstermektedir.
| Genetik Faktörler | Çevresel Faktörler | Kişisel Deneyimler |
|:—————–|:—————–:|—————–:|
| Zeka düzeyi | Aile yapısı | Travmatik olaylar|
| Boy ve kilo | Eğitim olanakları | Başarılar |
| Göz rengi | Sosyal çevre | Başarısızlıklar |
| Sağlık problemleri| Ekonomik durum | İlişki deneyimleri|
Bu örnek tablo, gelişimi etkileyen faktörleri görsel bir şekilde sunmaktadır. Bu faktörler, bireyin gelişimi üzerindeki farklı etkilerinin yanı sıra, düşünce süreçlerini ve karar verme becerisini de etkileyebilir. Bu nedenle, bu faktörlerin büyük önemi vardır ve bireyin sağlıklı bir şekilde gelişimini tamamlaması için dikkate alınması gereken unsurlardır.
