Gelişim psikolojisi temel kavramlar bölümünden normalde her yıl 1 soru çıkmaktadır. Bu sene kpss eğitim bilimleri soru sayısı değiştiği için kpss gelişim psikolojisi soru sayısı da değişecektir. Ancak gelişim psikolojisi temel kavramlar konusunu anlamadan geçmek, ileriki gelişim psikolojisi konularını da etkileyeceğinden bu konu önem arz etmektedir.
Gelişim Psikolojisi Temel Kavramlar
1) Gelişim ve Değişim: Kpss gelişim psikolojisi dersinin temelini oluşturan gelişim ve değişim birbirinden ayrı kavramlardır.
Gelişim nedir?
Gelişimdeki bu ilerleme sistematik, ardışık ve süreklidir. Bireyin gelişimi çevresiyle etkileşim sonucunda oluştuğu gibi olgunlaşma ve öğrenme olmadan gerçekleşmez. Dolayısıyla gelişim olgunlaşma ve öğrenmeye bağlı olarak farklılık göstermektedir.
Değişim Nedir?
Değişim de sistematik, ardışık ve uyum sağlayıcıdır. Değişim bunlara ek olarak tesadüfi, olumsuz ve geçici de olabilmektedir.
Değişim, gelişimi de kapsayan daha genel bir kavramdır.
Tüm bunlarla beraber bireyde gelişimsel değişme olabilmesi için olgunlaşma ve öğrenme etkileşimiyle oluşması, sistematik, ardışık, , uyum sağlayıcı ve sürekli ilerleyen bir fonksiyondan bahsetmemiz gerekmektedir. Bireyin gelişiminde , miktarda, sıklıkta, büyüklükte olan değişmeler ve gözlenebilen değişmeler niceliksel değişme ; yaşam boyunca insanların fonksiyonlarındaki değişmelerde niteliksel değişme olarak karşımıza çıkmaktadır.
2) Gelişim Alanları: Gelişim psikolojisi içindeki gelişim alanları 3 farklı boyutta incelenmektedir.
- Fiziksel Gelişim: Bireyin bedeninde ve anatomik özelliklerinde meydana gelen değişmeleri kapsamaktadır.
- Bilişsel Gelişim: Bireyin zihinsel aktivitelerinde ortaya çıkan değişmelerdir.
- Psikososyal Gelişim: Bireyin duyguları ve diğer bireylerle olan ilişkileriyle ilgili değişmelerden oluşur. Bebeklik ve ilk çocukluk yıllarında sosyalleşme süreci hızlı ilerler ve sosyalleşme süreci ömür boyu devam eden bir süreçtir.
3) Büyüme: Gelişim psikolojisi içinde yer alan büyüme kavramı vücut kitlesindeki artış olarak ifade edilebilir. Daimi bir artışı ifade eden büyüme de kesinlikle azalma gösteren bir durum olamaz.
Büyümenin en hızlı olduğu dönemler sırasıyla doğum öncesi, bebeklik, ergenlik şeklinde belirtilmektedir. Ergenlik dönemine girildiğinde büyüme hızı yavaşlamaktadır.
Büyüm değerlendirilirken yaşa göre ağırlık, yaşa göre boy, yaşa göre baş çevresi ve boya göre ağırlık gibi değişiklikler gözlenmektedir. Buradan çıkarmamız gereken de büyümenin yaşla olan ilgisinin fazla olduğudur.
4) Olgunlaşma: Olgunlaşma kpss eğitim bilimleri gelişim psikolojisi içinde en önemli temel kavramlardan biridir. Olgunlaşma çevresel etkilerden, öğrenme yaşantılarından bağımsız olarak kalıtım tarafından kontrol edilen bir süreçtir. Genetik olarak programlandığı için kendiliğinden ortaya çıkar.
Öğrenme yaşantılarından ve çevre etkisinden bağımsız olan olgunlaşma türe özgü bir kavramdır.
Olgunlaşma genetik yapı tarafından önceden belirlenmiş bir plana göre ortaya çıkar. Bazı davranışlar da sadece olgunlaşma ile ortaya çıkabilmektedir.
Okuma, yazma, ayakkabı bağını bağlama, saz çalma gibi davranışlar ise sadece yeterli olgunluk düzeyine ulaşıldığında ortaya çıkabilmektedir.
Bir birey yeterli olgunluk düzeyine ulaşmasına rağmen beklenen davranış ortaya çıkmamışsa bu davranış henüz öğrenilmemiş demektir. Dolayısıyla bir davranış için yeterli olgunluk düzeyine ulaşmak, o davranışın gerçekleşmesi için yeterli olmayabilir.
Olgunlaşma genetik yapı tarafından kontrol edildiği için bazı olumsuz çevre koşulları ( radyasyon, küresel ısınma etkileri, çevre kirliliği vs.) genetik yapıyı dolayısıyla olgunlaşmayı olumsuz yönde etkileyebilir.
5) Öğrenme: Öğrenme bireyin çevresiyle kurduğu etkileşim sonucunda, davranışta meydana gelen nispeten kalıcı ya da izli davranış değişikliğine denmektedir. Olgunlaşma içinde açıklandığı gibi öğrenmeyi olgunlaşmadan ayıran faktör çevre ile etkileşim sonucunda meydana gelmesidir. Dolayısıyla öğrenme için kesinlikle çevre etkisine ihtiyaç duyulmaktadır.
6) Hazırbulunuşluk: Kpss gelişim psikolojisi içinde önemli bir yer kaplayan bir diğer temel kavram olan hazırbulunuşluk, bireyin zihinsel, sosyal ve bedensel olarak öğrenmeye hazır olmasını ifade etmektedir.
Bireylere öğrenme fırsatı verildikçe, bireylerin daha yeni ve karmaşık davranışları öğrenebilmeleri için hazırbulunuşlukları da artmaktadır.
7) Yaş: Kpss gelişim psikolojisi içindeki inceleyeceğimiz son kavram da yaş faktörüdür. Bilindiği üzere gelişim süreci yaşa bağlı değişimler şeklinde incelenir. Bu yönüyle yaş, gelişim açısından oldukça önemli bir faktördür.
Büyümenin değerlendirilmesinde, gelişimin dönemlere ayrılmasında, gelişim ödevlerinin belirlenmesinde ve olgunlaşma sürecinde yaş kavramı devamlı karşımıza çıkmaktadır. Zihinsel gelişimin de temel faktörü olan yaş, ayrıca bireyin ilgi ve kararlılıklarında önemli rol oynamaktadır.
Kpss eğitim bilimleri gelişim psikolojisi dersine ait Gelişim Psikolojisi Temel Kavramlar konusu tamamlanmıştır. Bir sonraki kpss gelişim psikolojisi konusu Gelişimi Etkileyen Faktörler olacaktır.
Gelişim Psikolojisi, bireylerin yaşam boyunca fiziksel, bilişsel, duygusal ve sosyal yönden nasıl değiştiğini ve geliştiğini inceleyen psikoloji dalıdır.
Gelişim Psikolojisi, insanların doğum öncesinden başlayarak yetişkinlik ve yaşlılık dönemlerine kadar olan süreçteki değişimlerini araştırır. Bu değişimler, bedensel büyüme ve nörolojik gelişim gibi fiziksel alanlarda gerçekleşebilir. Kendini ifade etme yetisi, problem çözme becerileri ve dil becerileri gibi bilişsel alanlarda da değişimler olabilir. Gelişim Psikolojisi aynı zamanda, duygusal ve sosyal becerilerin gelişimini, kişilik yapısının oluşumunu ve ilişkilerin nasıl kurulduğunu da inceler.
Bu dalın temel kavramlarından biri, normal gelişim sürecinin farklı aşamalarına dikkat çeken “gelişim evreleri”dir. Gelişim evreleri, belirli zaman dilimlerinde bireylerin yaşadıkları belirli deneyimleri ve kazandıkları becerileri tanımlar. Örneğin, Piaget’in bilişsel gelişim teorisi, çocukların bilişsel olarak nasıl büyüdüklerini ve düşünme süreçlerinin nasıl değiştiğini açıklar.
Başka bir temel kavram ise “kritik dönemler”dir. Kritik dönemler, bireylerin belirli bir yaş aralığında belirli deneyimleri yaşamalarının, becerileri edinmelerinin veya gelişmelerinin özellikle önemli olduğunu belirtir. Örneğin, dil gelişimi için kritik bir dönem olan bebeklik dönemi, bu becerinin edinilmesi için en uygun dönemdir.
Gelişim Psikolojisi’nin bir diğer önemli kavramı da “çevre ve kalıtım” ilişkisidir. Bu kavram, bireylerin gelişiminde genetik etmenlerin yanı sıra çevresel faktörlerin de önemli olduğunu vurgular. Çevre, bireyin ailesi, okulu, arkadaş çevresi, kültürü gibi dış etkenleri içerir. Bu etkenler, bireyin gelişimi üzerinde büyük bir etkiye sahip olabilir ve bireylerin farklı şekillerde gelişmesine neden olabilir.
Son olarak, gelişim psikolojisi araştırmalarında “longitudinal” ve “kesitsel” çalışmalar önemli bir yer tutar. Longitudinal çalışmalar, bir grup bireyin belirli bir dönem boyunca takip edildiği ve değişimlerinin gözlemlendiği çalışmaları ifade ederken, kesitsel çalışmalar ise farklı yaş gruplarındaki bireylerin aynı anda incelendiği çalışmaları ifade eder.
Bu temel kavramlar, gelişim psikolojisi alanında önemli bir rol oynar ve bireylerin gelişimini anlamak için kullanılır.
Örnek tablolar:
1. Gelişim Evreleri:
| Evre | Özellikleri |
| ——— | ————————————————- |
| Bebeklik | Bedensel gelişim, dil edinme, temel hareket becerileri |
| Çocukluk | Bilişsel gelişim, dil ve sosyal beceriler |
| Ergenlik | Bedensel değişimler, kimlik oluşumu, cinsel gelişim |
| Yetişkinlik | Bağımsızlık, kariyer, kurulacak ilişkiler |
| Yaşlılık | Bedensel gerileme, sosyal değişimler, refah hali |
2. Kritik Dönemler:
| Kritik Dönem | Özellikleri |
| ———— | —————————————- |
| Bebeklik | Dil gelişimi, bağlanma, temel beceriler |
| İlkokul | Okuma yazma öğrenimi, temel matematik beceriler |
| Ergenlik | Kimlik oluşumu, sosyal ilişkiler |
| Genç yetişkinlik | Bağımsızlık, kariyer seçimi, ilişkiler |
| Yaşlılık | Bedensel sağlık sorunları, emeklilik dönemi |
