Bilişsel gelişim kuramı, diğer adıyla kognitif gelişim Jean Piaget’in geliştirdiği bir kuramdır. Kpss gelişim psikolojisi içinde yer alan bilişsel gelişim ile düşünme, akıl yürütme, bellek ve kavramada meydana gelen değişimler ele alınmaktadır. Bu bağlamda bilişsel gelişim kuramı dil gelişimi, algı gelişimi, kavramsal gelişim ve yaratıcılık kavramlarıyla yakından ilgilidir.
Bilişsel Gelişim Kuramı (Piaget)
Kpss gelişim psikolojisi içindeki bilişsel gelişim kuramını piaget genetik epistemoloji ile açıklamaktadır. Jean Piaget bilişsel gelişim sürecinde çevrenin etkisiyle beraber olgunlaşmaya da vurgu yaparak genetik yapıyla bilişsel gelişimi açıklamaya çalışmıştır.
- Piaget’e göre gelişime organizma olarak değil birey olarak yaklaşmıştır.
- Zihinsel gelişim, biyolojik olgunlaşma sürecine dayanır.
- Temeli denge arayışıdır.
- Bilişsel gelişim yaşa paralel olarak ilerler.
- Benzer yaştaki çocukların benzer hatalar yaptığını gözlemlemiştir.
- Bireysel farklılıklar vardır.
Yatay Boyutta: Aynı boyuttaki değişkenlerdir ve bu değişkenler arasında aşamalılık söz konusu değildir.
Dikey Boyutta: Farklı boyuttaki değişkenlerdir ve bu değişkenler arasında aşamalılık vardır. Değişkenler birbirinin ön koşuludur.
- Kişi, dünya içersinde pasif alıcısı değil, çevrenin aktif oluşturucusudur.
Kpss eğitim bilimleri gelişim psikolojisi içinde bilişsel gelişim kuramı savunucusu Piaget, değişik yaş gruplarındaki çocukların dünyalarının birbirinden farklı olduğunu belirtmiştir. Bu farklılıkları araştırma yoluna giden Piaget, bilişsel gelişimi etkileyen ve birbiriyle etkileşim halinde olan 5 faktöre dikkat çekmiştir.
Bilişsel Gelişimi Etkileyen Faktörler
1) Olgunlaşma: Doğuştan getirilen refleksler çevreye uyumun ilk sürecidir. Süre geçtikçe refleksler yaşa bağlı olarak amaçlı davranışlara dönüşür ve buna olgunlaşma denir.
Olgunlaşma daha çok gelişimin fiziksel yanıyla ilgilidir.Bireyin bedensel açıdan gelişmesi ve zihinsel açıdan işi yapabilecek seviyeye gelmesi olgunlaşmaya bağlıdır.
2) Yaşantı (Deneyim): Bir uyarıcı zenginliği ancak çevrenin yardımıyla alınabilir. Ne kadar çok uyarıcı varsa o kadar bilişsel gelişme vardır. Alınan her uyarıcı bir başka uyarıcıyla bağlanarak kodlanmaktadır. Oluşturulan her bağ zihinsel gelişimin bir üst aşamasını oluşturacaktır.
Deneyim, bireyin dünya üzerinde etkinlikte bulunmaya ve bu eylemlerinin sonuçlarını gözlemeye yönelik kendi olanakları şeklinde ifade edilmektedir.
3) Örgütleme: Doğuştan getirilen niteliklerden birisi olan örgütleme, organizmanın içinde bulunduğu sistemi korur ve geliştirir. Örgütleme olmasaydı bilişsel gelişimden bahsedilemezdi. Taklit düzeyinde kalan bir gelişme olurdu. Örgütleme süreci, bireyin çevreye daha iyi uyum sağlamasına olanak tanır.
4) Sosyal Etkileşim (Kültürel Aktarım – Sosyal Geçiş): Piaget’e göre genetik yapı önce sosyal çevre sonra gelir.
Kalıtım olmadan çevresel faktörlerin hiçbir önemi olmadığını söyleyen Piaget, elde edilen şemaların çoğunun sosyal aktarımla oluştuğunu savunur. Bilişsel yapının nasıl kullanılacağını belirleyen de sosyal aktarımdır.
Kısaca toplumsal aktarım, çocuğun anne, baba, komşu, arkadaş, öğretmen gibi diğer insanlardan edindiği bilgilerdir.
5) Dengeleme: Olgunlaşma, yaşantı ve sosyal etkileşim süreçlerinin bir araya gelmesiyle zihinsel yapıların inşa edilmesi, bozulması ve tekrar inşa edilmesi sürecine dengeleme denilmektedir.
Organizma gelen yeni bir bilgi ile önceden var olan denge üzerinde bir dengesizlik yaşar. Bu dengesizlik organizmayı yeniden denge kurmaya itmektedir. Böylece alt düzeydeki dengeden üst düzeydeki yeni bir dengeye ilerleme gerçekleşir.
Kısaca belirtecek olursak, yeni bir bilgi ile oluşan dengesizliği, bu bilgiye uyum kurma süreciyle tekrardan denge kurdurtmaya dengeleme denir.
Kpss eğitim bilimleri gelişim psikolojisi dersine ait Bilişsel Gelişim Kuramı konusunun ilk bölümü tamamlanmıştır. Bir sonraki kpss gelişim psikolojisi konusu Piaget Kuramı Temel Kavramlar olacaktır.
Bilişsel Gelişim Kuramı, İsviçreli psikolog Jean Piaget tarafından geliştirilen bir teoridir. Bu kuram, çocukların zihinsel yeteneklerinin zamanla nasıl geliştiğini ve bu gelişimin hangi aşamalardan geçtiğini açıklamayı amaçlar.
Bu kurama göre, çocukların bilişsel gelişimi dört aşamada gerçekleşir:
1. **Duyusal-Motor Dönem:** Bu dönemde, çocuklar dünya ile doğrudan temas eder ve çevrelerini algılamaya başlarlar. Bu aşamada, motor becerilerini geliştirirler ve cisimleri tanımayı öğrenirler.
2. **Ön-Operasyonel Dönem:** Bu dönemde, çocuklar sembolik düşünmeyi geliştirirler ve dilin kullanımında ilerlerler. Ancak, mantıksal düşünceye henüz tam olarak ulaşamazlar. Örneğin, bu dönemde çocuklar, su bardağının şeklinin değiştirilmesiyle su miktarının da değiştiğini düşünebilirler.
3. **Somut İşlemler Dönemi:** Bu dönemde, çocuklar mantıksal düşünceye ulaşarak somut olayları ve problemleri çözebilirler. Çocuk, işlemleri gerçek dünya örnekleriyle ilişkilendirebilir ve tartışabilir. Örneğin, bu dönemde çocuklar, iki bardak arasında sıvı miktarını koruyan dökme işlemini anlayabilirler.
4. **Soyut İşlemler Dönemi:** Bu son dönemde, çocuklar soyut düşünmeyi ve hipotetik-dedüktif akıl yürütme yeteneklerini geliştirirler. Bu aşamada, soyut kavramları anlamak, hipotezler koymak ve mantıkla çıkarımlar yapmak dahil olmak üzere karmaşık bilişsel süreçleri gerçekleştirebilirler.
Bilişsel Gelişim Kuramı, çocukların zihinsel becerilerinin zamanla nasıl değiştiğini ve karmaşık düşünme yeteneklerini nasıl kazandıklarını açıklar. Bu kuram, çocukların bir problemi nasıl çözebileceklerini ve hangi aşamada olduklarını anlamak için önemlidir. Aydınlatıcı bir teori olan Bilişsel Gelişim Kuramı, eğitimde ve çocukların gelişimini anlamak için kullanılan bir araçtır.
