Adlar (isimler) konusu içinde işleyeceğimiz başlıklar, adların çeşitleri başlığından varlıklara verilişlerine göre adlar, varlıkların oluşlarına göre adlar, sayılarına göre adlar, ismin halleri (adın durumları) işlenecektir. Bir önceki Türkçe konumuzdaki sözcük türleri başlığı altında işleyeceğimiz ilk konu olan Adlar (İsimler) ve ismin halleri konularının detaylarına geçelim.
Adlar (İsimler)
Ad: Varlıkları ve kavramları tanıtan sözcüklere ad (isim) denilmektedir.ÖrneklerKitap okumalıyız.Çocuğun ahları bitmiyor.Burada ‘çocuğun’ kelimesi bir varlık adı, ‘ahları’ kelimesi ise aslında ünlemdir ama ad olmuştur ve tamlanan görevindedir.
Adların Çeşitleri
a) Varlıklara Verilişlerine Göre AdlarÖzel Adlar: Tek varlığın ismidir. Ahmet, Burak gibi.Cins Adlar (Tür Adları): Aynı cinsten ya da türden varlıkların adıdır. 2 kullanım şekli vardır: – Çokluk anlamlı ya da genel anlamlı kullanım:ÖrnekAğaç yaşken eğilir.Burada ‘Ağaç’ kelimesi bütün ağaçları ifade etmektedir.– Teklik anlamlı ya da özel anlamlı kullanım:Örnekler Ağaç kurudu. (teklik anlamlı)Şehirden ayrıldık. (teklik anlamlı)b) Varlıkların Oluşlarına Göre AdlarSomut Adlar (Madde İsmi): 5 duyu organından biriyle algılanabilen.Soyut Adlar (Manâ İsmi): 5 duyu organından biriyle algılanamayan.Cümlelere göre somutluk soyutluk değişebilir.ÖrneklerBahçenin duvarı yıkıldı. (‘Duvar’ kelimesi burada somut )Artık aramızdaki duvarların yıkılması gerekir. (‘Duvarlar’ kelimesi burada ise soyuttur.)c) Sayılarına Göre AdlarTekil Adlar: -ler, -lar çoğul eki almayan adlardır.ÖrneklerOrdu, çocuk, masa, ev.Çoğul Adlar: -ler, lar çoğul eki alan adlardır.ÖrneklerKitaplar, çocuklar, masalar, evler.-ler, -lar çoğul ekleri alan kelimeler bazen çokluk anlamı taşımayıp başka anlamlar da taşır.Avrupalara kadar gitti.Dünyalar bizim oldu. (Abartma anlamı var)Çocuk 10 yaşlarındaydı.Yapım eki olan -ler, -lar eklerini bu eklerle karıştırmamalıyız.Toroslarda (Dağ adı türetti)Türklerin (Ulus adı türetti)Alilere gel (Gil anlamı)Özel ada yapım eki gelince, yapım ekinden sonra çekim eki dahil, kesme işareti kullanılmaz.Topluluk Adları: Sürü, ekip, koro, kafile, kervan, ordu gibi adlardır. Bunlar aynı zamanda tekil isimlerdir.
İsmin Halleri (Adın Durumları)
Adlar cümle içinde öğe olarak görev alırken 5 farklı durumda karşımıza çıkmaktadır. İsmin halleri; Yalın Durum, Belirtme Durumu (ismin -i hali), Yönelme-Yaklaşma Durumu (ismin -e hali), Bulunma-Kalma Durumu (-de hali) ve Ayrılma-Çıkma-Uzaklaşma Durumu (-den hali) olarak aşağıda örneklerle açıklanmıştır.1) İsmin Yalın Hali : Diğer durum eklerinden herhangi birini almayan, bunlar dışında ekler alabilen veya hiç ek almamış olan adlardır.ÖrneklerOkul, okullar, okulumuz, okulumuzun, okullarımızınki : Buradaki sözcüklerin hepsi yalın haldedir. Çünkü aldığı eklerin hiçbiri diğer durum eklerinden değildir.2) İsmin -i Hali (Belirtme Durumu): İsmin halleri konusundaki belirtme durumu, belirtili nesne yapan durumdur. İsim neyi, kimi, nereyi sorularını cevaplayan -i ekini almıştır ve belirtili nesne olmuştur.ÖrneklerÇocukları okula götürdü. (Kimleri sorusuna cevap olan ‘çocukları’ kelimesi belirtili bir nesnedir ve buradaki ‘-ı’ belirtme ekidir.)evi, bahçeyi, okulu, köyüHer -i eki belirtme eki değildir. ‘Onun’ anlamı veren ve iyelik eki alanları belirtme eki sanmamalıyız.3) İsmin -e Hali (Yönelme Yaklaşma Durumu): İsmin halleri konusundaki e- hali; Kime, neye, nereye sorularına cevap veren ve dolaylı tümleç yapan ektir.ÖrneklerCadde kenarlarına ağaçlar dikiliyor.Tahtaya bir satır yazdım.Bize bir şey olmadı.Haftaya geliriz.Çalışmaya geldik.Bu örneklerdeki -e eki ”zaman, için” anlamı kattığı için zarf tümleci görevi yapar.4) İsmin -de Hali (Bulunma Kalma Durumu): Kimde, neyde, nerede sorularını cevaplayan ve dolaylı tümleç yapan ektir.ÖrneklerDün akşam parkta buluştuk.Bu şiirde yaşama sevinci işlenmiş.Baharda taşınacağız.Bu durumda gidemezsin.Bu örneklerdeki -de eki ”ne zaman, nasıl” sorularına cevap olduğu için zarf tümleci görevi yapar.5) İsmin -den Hali (Ayrılma Çıkma Uzaklaşma Durumu): KPSS Türkçe dersindeki ismin halleri konusunun son başlığı olan ismin ayrılma durumu, kimden, neyden, nereden sorularına cevap vererek dolaylı tümleç oluşturur.ÖrneklerKütüphaneden geliyoruz.Bu paragraftan hiçbir şey anlamadım.Çok çalışmaktan yorgun düştü.Heyecandan konuşamadı.Den eki ”-den dolayı” anlamındaysa zarf tümleci yapar. Sebep sonuç ilişkisi kurar.Evlerden biri => Evlerin biriKitaplardan birkaçı => Kitapların birkaçıDen eki bazı belirtili isim tamlamalarında tamlayan eki olan ”-in” yerine de kullanılır.Candan dost (yapım eki görevinde)Sözde sınav (sıfat)Camdan kavanoz (yapım eki görevinde)Yukarıdaki örneklerde olduğu gibi -de ve -den ekleri yapım eki de olabiliyor. Bu yüzden bunları hal eki ile karıştırmamalıyız.Durum eki, çekim ekidir.İsmin halleri başlığı altındaki 5 farklı ad halini işlemiş olduk. Bir sonraki Kpss Türkçe konumuz sözcük türleri konusunun devamı olan İsim Tamlaması olacaktır.
Adlar, bir kişiye ya da varlığa özgü olan tanımlayıcı kelimelerdir. İsmin halleri ise, ismin cümle içindeki görevine, durumuna ve anlamına göre değişiklik gösteren şekilleridir. İsimler, Türkçe dilinde çekim ekleri alarak farklı hallere bürünebilirler.
Örneğin, “kitap” kelimesi, bir isme örnek olarak verilebilir. Bu kelimenin çeşitli halleri mevcuttur: “kitap” (yalın hal), “kitabı” (belirtme hal), “kitaptan” (çıkma hal), “kitaba” (yönelme hal), “kitapta” (bulunma hal), “kitapla” (ileştirme hal), “kitapçasına” (araç hal) gibi.
Bu hallerin HTML bold tagı ile işaretlenmiş hali ise aşağıdaki gibi olabilir:
– yalın hal: kitap
– belirtme hal: kitabı
– çıkma hal: kitaptan
– yönelme hal: kitaba
– bulunma hal: kitapta
– ileştirme hal: kitapla
– araç hal: kitapçasına
Başlıkların kalın yapılması için ise veya tagları kullanılabilir.
Tabloları benzersiz örneklerle değiştirerek tekrar yazmak için örnek bir tablo kullanalım:
| Adı | Soyadı | Yaş |
| ———–| ———–| — |
| Ahmet | Yılmaz | 25 |
| Ayşe | Demir | 32 |
| Mehmet | Öztürk | 28 |
Bu tabloyu benzersiz örneklerle doldurarak tekrar yazmak için aşağıdaki gibi olabilir:
| Adı | Soyadı | Yaş |
| ———– | ———– | — |
| Elif | Şahin | 20 |
| Emre | Aksoy | 27 |
| Deniz | Aydın | 30 |
Bu şekilde, adların durumlarını ve önemli yerleri HTML bold tagı ile işaretleyerek, başlıkları kalın hale getirerek ve tabloları benzersiz örneklerle değiştirerek, açıklamayı daha etkili ve çekici hale getirebiliriz.
